Małgorzata Bryl Sikorska: „Standard organizacyjny opieki okołoporodowej” opisuje kroki opieki nad kobietą w sytuacjach szczególnych, tj. „rozpoznanie podczas ciąży ciężkiej choroby lub wady dziecka, poronienie, urodzenie dziecka martwego, niezdolnego do życia, chorego lub z wadami wrodzonymi” (XV, pkt. 1.). Czytamy tam m.in., że: „po przekazaniu informacji należy umożliwić kobiecie skorzystanie możliwie szybko z pomocy psychologicznej i kontakt z duchownym jej wyznania oraz wsparcie osób bliskich, zgodnie z życzeniem kobiety”. W związku z tym chciałabym zapytać Panią, jak wygląda wczesna pomoc psychologiczna kobiecie i jej partnerowi, którzy znajdują się w obliczu wspomnianych powyżej sytuacji szczególnych?
Agnieszka Michalska: Te szczególne sytuacje są niezwykle bolesne dla kobiety, jej partnera i reszty rodziny. Jest to ogromne obciążenie psychiczne i doświadczenie traumatyzujące, jednak każdą osobę dotyka inaczej. Nie możemy mówić o jakichś procedurach pomocy psychologicznej, bo tu jest ważne indywidualne podejście. I to indywidualne podejście do kobiety i do jej partnera, a także reszty rodziny musi uwzględniać jednostkowe potrzeby i oczywiście brać pod uwagę standardy opieki psychologicznej.
Żałoba
Wszystkie osoby doświadczające utraty dziecka (mówię „utraty dziecka” mając na myśli poronienie lub urodzenie dziecka martwego, ale również kiedy rodzi się dziecko z terminalną wadą genetyczną) przeżywają żałobę i doświadczają bardzo trudnych emocji. Dlatego w kontakcie z psychologiem ważna jest możliwość uzyskania empatycznego wsparcia. W podejściu psychologicznym ważne są uważność, delikatność i oczywiście poufność w kontakcie z kobietą i jej rodziną. Istnieje szereg możliwych konsekwencji po doświadczeniu utraty dziecka: od stanów lękowych, poprzez głęboki lęk, depresję po tak zwane PTSD, czyli syndrom stresu pourazowego. Nierzadkie są problemy w związku, partnerzy po prostu nie radzą sobie z tą sytuacją i zamiast wspierać się, każde z osobna przeżywa swoje cierpienie. Faktycznie, w tym trudnym okresie wiele osób potrzebuje profesjonalnej pomocy.
Praca psychologa
Proszę opowiedzieć o pracy psychologicznej z rodziną dotkniętą tragedią śmierci dziecka, jak wygląda taka pomoc i wsparcie?
Rodzice (bo tak nazywam osoby, które tracą swoje dziecko bez względu na etap ciąży) po prostu borykają się z ogólnie pojętym uczuciem żałoby. Jest to jednak uczucie dość specyficzne, ponieważ ta żałoba związana jest z utratą dziecka, którego tak naprawdę jeszcze nie poznali i nie mają z nim codziennych doświadczeń. W związku z tym opieka psychologiczna nad rodzinami po utracie ma na celu pomóc w poradzeniu sobie z tymi traumatycznymi doświadczeniami, a także zdiagnozować ewentualne zaburzenia, na przykład depresję lub wspomniany już syndrom stresu pourazowego.
To jest sytuacja kryzysowa i praca psychologiczna jest interwencją kryzysową, czyli zajęciem się kryzysem. Reakcje żałoby obejmują często labilność emocjonalną, niestabilność, ruminowanie, czyli bezustanne myślenie o tym, co się stało, dezorientację poznawczą. Ludzie mają poczucie jakby uczestniczyli w śnie, a właściwie w koszmarze sennym, mają retrospekcje z różnych sytuacji, problemy z koncentracją, a także poczucie mocnego odrealnienia i faktycznie przeżywania horroru na żywo.
Emocje
Jak długo może trwać ta bardzo intensywna pod względem emocjonalnym sytuacja?
Bardzo różnie. Najczęściej jest to kilka tygodni do kilku miesięcy. Natomiast sama żałoba, tak jak my ją rozumiemy, może trwać do dwóch lat. Jest to reakcja naturalna. To jest o tyle trudna sytuacja, że otoczenie różnie reaguje i niektórzy uważają, że skoro dziecka nie było lub było bardzo krótko, to ta żałoba nie powinna trwać specjalnie długo. A tak naprawdę to jest dla wielu rodziców ogromna strata, bolesne doświadczenie, nad którym bardzo trudno przejść do porządku dziennego.
Personel medyczny
O reakcje otoczenia jeszcze zaraz zapytam, ale teraz jeszcze chciałabym wrócić do reakcji personelu położniczego w obliczu straty dziecka na kilka minut, godzin i dni po tym zdarzeniu, kiedy kobieta jest jeszcze hospitalizowana. Jak powinien postępować personel położniczy?
Nieprawidłowe reakcje personelu mogą wpłynąć na to, że ta trauma po stracie dziecka nasila się jeszcze bardziej. Standard organizacyjny opieki okołoporodowej powinien być znany całemu personelowi położniczemu. Ten dokument gwarantuje kobiecie prawo do opieki psychologicznej i wsparcia bliskich zgodnie z jej życzeniem.
Kobieta ma prawo do przebywania na sali, w której nie ma pacjentek ciężarnych lub w połogu ze szczęśliwie urodzonymi dziećmi. Dodatkowo personel powinien dbać o to, by w trakcie pobytu na oddziale kobieta doświadczająca straty nie miała w ogóle kontaktu z takimi pacjentkami, które urodziły zdrowe dzieci. Wiadomo, że taka pacjentka powinna być traktowana z szacunkiem, to jest niezbywalne prawo każdego człowieka. Kobieta ma też prawo do podejmowania świadomych decyzji związanych z koniecznym postępowaniem medycznym, a także prawo do informacji o tym, jakie są propozycje i co się powinno dziać. Wszelkie badania i zabiegi medyczne powinny być wykonywane w intymnej atmosferze i to oczywiście dotyczy wszystkich kobiet.
Podkreślam, że w tej traumatycznej sytuacji każdy błąd może jeszcze bardziej odbić się na psychice kobiety. W związku z tym te osoby, które sprawują opiekę nad pacjentką, powinny podchodzić do niej z szacunkiem, spokojem, umieć wzbudzić zaufanie, podchodzić z uważnością, szanując prywatność oraz intymność. To są podstawowe standardy, które powinny być przestrzegane, ale niestety rzeczywistość bywa różna. Myślę jednak, że coraz szersza świadomość społeczna samych kobiet wpływa na to, że personel położniczy chce edukować się, by reagować prawidłowo. Niestety nie w każdej placówce szpitalnej odbywają się szkolenia z zakresu udzielania podstawowego wsparcia psychologicznego, chociaż powinny.
Reakcja otoczenia – jaka powinna być?
Najbliższa rodzina i przyjaciele w obliczu ogromnego cierpienia często nie wiedzą, jak reagować, co mówić, a czego nie. Co może Pani poradzić takim osobom?
Jak już wspomniałam, każda para przeżywa tę stratę indywidualnie, natomiast naturalne jest poczucie utraty, żalu i żałoby. Zaznaczam, że siła przeżyć związana jest ze stopniem przywiązania się do ciąży i dziecka, a nie z czasem trwania ciąży. Czasem otoczenie ma takie wyobrażenie, że skoro ciąża została utracona na bardzo wczesnym etapie, to można powiedzieć że nic się nie wydarzyło. Para czy kobieta spotyka się wtedy z różnymi uwagami, które jakby unieważniają jej uczucie żałoby, przygnębienia czy ogromnego stresu, a to jest to czynnik traumatyzujący jeszcze bardziej tę sytuację. Ważne jest, żeby mieć świadomość, iż te emocje czasami nie różnią się od innych rodzajów żałoby na przykład po stracie matki czy ojca. Kiedy to zrozumiemy, łatwiej jest sobie wyobrazić te uczucia.
Chciałabym powiedzieć tu o jeszcze jednej ważnej kwestii. Czasami rodzice mają takie podejście, że skoro to jest wczesna ciąża, to nie przyzwyczajamy się, nie mówimy o tym nikomu, nie cieszmy się, nie przeżywajmy tego zbyt mocno. Czyli to jest takie dystansowanie się w stosunku do dziecka, które już przecież z nami jest. I to też nie jest zdrowa sytuacja. Zachęcałabym rodziców, którzy są w ciąży, do tego, żeby wiązać się z dzieckiem, właśnie być z nim blisko, wyobrażać sobie jak ma na imię, myśleć, o tym jak to będzie. Nie ma w tym nic złego.
Czyli nie nastawiać się na najgorsze?
Nie nastawiać się i budować sobie tę relację z dzieckiem od samego początku. W każdej ważnej relacji w naszym życiu jest potrzebna więź od samego początku. Z kolei każda ważna relacja, która kończy się na jakimś etapie w sposób nieodwołalny, wywołuje żałobę. To jest naturalne i normalne.
Rozmawiała: Małgorzata Bryl-Sikorska
Agnieszka Michalska – psychologię skończyła na Uniwersytecie SWPS w 2014 roku. Mama 2 letniej córeczki, partnerka, mieszka z rodziną w Londynie gdzie prowadzi własną praktykę oraz współpracuje z Polską Szkołą Rodzenia. Pomaga w osiągnięciu równowagi życiowej poprzez określenie indywidualnych potrzeb i pomoc w ich realizacji. Wspiera głownie w obszarach partnerstwa, rodzicielstwa bliskości, macierzyństwa.
