Małgorzata Bryl-Sikorska: Czy z Pani doświadczenia zawodowego wynika, że pacjentki interesują się swoimi prawami w okresie okołoporodowym i czy później w relacji z przedstawicielami służby zdrowia pamiętają o nich? Czy może jest tak, że w momencie, gdy zaczyna się poród, po prostu jadą do szpitala z nastawieniem „jakoś to będzie” i prawa kobiet nie mają dla nich znaczenia?
Mariola Czajkowska: Nie tylko z mojego doświadczenia zawodowego, ale także z badań przeprowadzonych w trakcie prac naukowych realizowanych w naszej Katedrze [Katedra Zdrowia Kobiety Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach – przyp. red.] wynika, że zwiększyła się świadomość dotycząca zarówno przebiegu ciąży, porodu, jak i połogu. Myślę, że bardzo poszerzyła się też świadomość w okresie prekoncepcyjnym, czyli przygotowania do świadomego zajścia w ciążę.
Na pewno mamy bardzo dobre akty prawne, np. „Standard organizacyjny opieki okołoporodowej”. Uległ on wielu modyfikacjom, ale na chwilę obecną jest bazą, bez której trudno byłoby wprowadzić wiele reform w położnictwie. Położnictwo ewoluuje od około trzydziestu lat. Zmiany te zaczęła między innymi Fundacja „Rodzić po Ludzku”, ale także wiele innych organizacji pozarządowych, które chętnie współpracowały ze środowiskiem medycznym. Wtedy doszło do wielu reform, które obecnie wydają się nam tak oczywiste. To był np. system „rooming in”, czyli matka z dzieckiem przez cały czas w okresie hospitalizacji. Oczywiście, zmiany nie dokonują się tylko na podstawie „Standardu”. Działają także wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia, a także zgodnie z Ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ta dokładnie wskazuje, jakie prawa muszą być przestrzegane na każdym etapie leczenia, diagnostyki czy prewencji w różnych etapach życia kobiety i mężczyzny.
Prawa kobiet- gdzie można się z nimi zapoznać
Zróbmy taki krótki instruktarz dla pacjentki, która właśnie zobaczyła dwa paski na teście ciążowym. Gdzie może zapoznać się ze swoimi prawami w okresie okołoporodowym? Gdzie może szukać pomocy? Kto powinien ją informować?
Pamiętajmy, że w trakcie opieki okołoporodowej są trzy elementy, na które zwracamy szczególną uwagę. Pierwsze prawo to respektowanie praw do świadomego podejmowania decyzji przez pacjentkę. Pacjentka musi wyrazić zgodę na każdą procedurę medyczną, która dotyczy jej, jak i dziecka. Drugie prawo to możliwość wyboru miejsca porodu w warunkach szpitalnych i poza szpitalnych. Trzecie prawo pacjentki to możliwość prowadzenia fizjologicznej ciąży zarówno przez położną, jak i przez lekarza ginekologa-położnika.
Udzielanie informacji
Czyli wspomniane przez Panią osoby udzielają też informacji z zakresu praw pacjentki?
Na pewno tak, ponieważ każda placówka ochrony zdrowia, która ma podpisany kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, ma obowiązek przedstawić Ustawę o prawach pacjenta, czyli prawa dla konkretnego pacjenta. I rzeczywiście tak się dzieje. W momencie, gdy pacjentka trafia do danej placówki, te informacje są jej przekazywane.
Informacje z tego zakresu upowszechnia się też na wielu portalach internetowych. Myślę jednak, że najważniejsze są informacje przekazywane przez profesjonalistów. Oni dokładnie wiedzą, na czym polega realizowanie procedur medycznych zgodnie ze „Standardem” opartym o wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia i kluczowe ustawy.
„Standard” wyznacza nam, jakie badania w ciąży są zalecane, a jakie obowiązkowe, jakie konsultacje powinny pojawić się w trakcie ciąży, w których tygodniach poszczególne badania powinny być wykonane. Również na czym polega diagnostyka prenatalna, na czym polega diagnozowanie pacjentki i rozpoznanie czynników ryzyka, a w tym kontekście też bardzo ważny element dotyczący stanu psychicznego pacjentki.
Najistotniejsze prawa
Trudno tu omówić wszystkie prawa kobiet w okresie okołoporodowym. Z Pani punktu widzenia, które z nich są najistotniejsze i powinny dobrze zapaść w pamięć pacjentkom? Szczególnie w dobie pandemii.
Myślę, że ważne jest prawo porodu w warunkach szpitalnych czy poza szpitalnych, a więc możliwość porodu w domu narodzin lub w domu. Kolejnym ważnym zapisem jest prawo do informacji. Byłam promotorem pomocniczym pracy naukowej na temat praw pacjenta, z której badań wynika, że najczęściej roszczenia pacjentów dotyczą nierealizowania praw pacjenta do informacji. Dlatego tak bardzo istotna jest świadoma zgoda, przedstawienie dokładnie przebiegu np. zabiegu operacyjnego czy przebiegu poszczególnych badań diagnostycznych. Pamiętajmy, że pacjentka, która jest kobietą ciężarną, podejmuje indywidualną decyzję dotyczącą każdego zabiegu. To, że w karcie zapisano, że pacjentka wyraża zgodę na zabiegi lecznicze czy diagnostyczne, to jest jedna ze zgód, natomiast na każdym etapie, na jakim realizowane są poszczególne świadczenia, pacjentka musi wyrazić dodatkowe zgody. Jeśli pacjentka nie wyraża zgody na zabieg Credego lub szczepienie, to ta procedura nie może być wykonana. My pytamy także pacjentkę o to, czy wyraża zgodę na kąpiel noworodka [Prywatny Szpital Położniczo-Ginekologiczny „Łubinowa 3” w Katowicach – przyp. red.]. Każdy zabieg pielęgnacyjny, leczniczy czy prewencyjny musi mieć indywidualną zgodę pacjentki. Bez pisemnej zgody nie ma takiej możliwości, by takie świadczenie mogło mieć miejsce.
Następnym elementem, na który bardzo zwraca się uwagę i często pojawiają się roszczenia w tym zakresie, jest nieprzestrzeganie prawa do intymności i godności pacjenta. Myślę, że ten punkt nabiera szczególnego znaczenia w okresie ciąży i porodu, który jest wyjątkowym czasem i nie wyobrażamy sobie, żeby nie było wówczas poszanowania oraz intymności.
Łamanie praw
Niestety, ciągle pojawiają się informacje o łamaniu praw kobiet w okresie okołoporodowym. Z czego to może wynikać? Jak to można zmienić?
Mogę mówić tylko za siebie, a obracam się zawodowo w trochę wyidealizowanym świecie, ponieważ kształcę położne. Mam nadzieję, że moi studenci mają „Standard” w jednym palcu i krzewią tę wiedzę w całej Polsce, i nie tylko. Ponadto dotąd było mi dane pracować w takich szpitalach, w których te prawa były przestrzegane. Obecnie także pracuję w takim miejscu i mogę przysięgnąć, że wszystkie zapisy wynikające ze „Standardu” są faktycznie u nas szanowane. Stąd żyję w takim przeświadczeniu, że wszędzie musi być tak samo.
Szkolenia, aktualizacja wiedzy
Gdzie personel medyczny opiekujący się kobietą i noworodkiem w okresie okołoporodowym może aktualizować swoją wiedzę z zakresu wyżej wspomnianych praw? Czy aktualizowanie tej wiedzy jest obligatoryjne i czy są dedykowane temu specjalne szkolenia dla pracowników medycznych?
Pamiętajmy, że pracujemy na podstawie ustawy pielęgniarki i położnej. Ustawa jasno wskazuje, że mamy aktualizować wiedzę, a także przekazywać pacjentom informacje zgodnie z obowiązującą wiedzą „evidence-based medicine”, czyli wiedzą opartą na faktach. W tym zakresie również jest obowiązek aktualizacji wiedzy z zakresu praw pacjenta. Nie wyobrażam sobie sytuacji, w której osoba pracująca w szpitalu z położnicami nie zna „Standardu”. To jest wpisane w obowiązki kształcenia się każdego pracownika ochrony zdrowia. Oczywiście, bierzemy też udział w wielu szkoleniach specjalistycznych. Ponadto jest mnóstwo webinarów, które otwierają nam drogę samorozwoju bez konieczności wychodzenia z domu. Mamy też dostęp do branżowych pism, które przedstawiają najnowsze doniesienia.
Na pewno niezwykle ważne są też szkolenia z zakresu komunikacji. Myślę, że jednym z ważniejszych elementów jest komunikacja zarówno w zespole interdyscyplinarnym, jak również komunikacja z pacjentem. Przełożeni bardzo zwracają uwagę, żeby ta komunikacja była na najwyższym poziomie. Nie możemy zakładać, że pacjent o danym zagadnieniu wie. On wcale nie musi tego wiedzieć, bo jest w sytuacji stresu, bo po raz pierwszy pojawia się w szpitalu.
Naszym zadaniem jest przekazywanie szczegółowych informacji i to nie jednorazowo tylko wielokrotnie je powtarzać, tak często jak pacjentka tego potrzebuje. Takim przykładem jest zagadnienie z zakresu inicjacji laktacji. U nas w szpitalu instruktaż z zakresu inicjacji laktacji przeprowadzamy zaraz po porodzie. Wcześniej te informacje przekazujemy w trakcie edukacji przedporodowej, np. zajęć szkoły rodzenia. Jednocześnie zdajemy sobie sprawę, że tuż po porodzie ta sytuacja euforii może powodować u pacjentki ograniczoną percepcję. Dlatego po raz kolejny przekazujemy te informacje podczas okresu połogu, ponieważ wiemy, iż osiągnięcie pełnego sukcesu laktacyjnego będzie możliwe dzięki stałej pracy z taką kobietą.
Szkolenia dla położnych
Czy szkolenia specjalistyczne i wspomniane przez Panią szkolenia z zakresu komunikacji z pacjentem są dla położnych obligatoryjne czy dobrowolne?
Są to szkolenia dobrowolne, natomiast rozwój położnej jest obligatoryjny. Ustawa jasno wskazuje, że musimy stale rozwijać się i przekazywać informacje zgodne z obecnie obowiązującą literaturą. Stąd też szkolenie specjalistyczne, które odbywa się w trakcie pracy, jest bardzo ważnym elementem. Ponadto we wszystkich placówkach ochrony zdrowia funkcjonuje ocena pracownika i również rozlicza się go ze szkoleń, w których uczestniczy.
Praca z pacjentką
Czy praca ze świadomą pacjentką, która posiada wiedzę z zakresu swoich praw, jest dogodniejsza dla personelu medycznego?
Dzięki temu, że pacjentka jest świadoma i posiada wiedzę, potrafi przede wszystkim wybrać szpital, który jest w stanie sprostać jej planowi porodu. Taka pacjentka wie, że w danym szpitalu będą respektowane jej potrzeby. Chciałabym podkreślić, że obecnie kobiety w ciąży mają możliwości pogłębiania wiedzy okołoporodowej w sposób profesjonalny. Edukacja przedporodowa jest właśnie dedykowana tym kobietom. Uczęszczanie do szkoły rodzenia, np. prowadzonej przez położne podstawowej opieki zdrowotnej, daje szansę na to, że wszystkie elementy ciąży, porodu i połogu zostaną wyczerpująco omówione. Myślę, że warto skorzystać z edukacji przedporodowej. Dzięki temu pacjentki poznają siebie, swoje możliwości, poznają także swoje prawa. Mogą świadomie podejmować decyzje w okresie okołoporodowym.Wiedzą również, czego mogą spodziewać się, a także oczekiwać zarówno w trakcie porodu, jak i w okresie okołoporodowym.
Rozmawiała: Małgorzata Bryl-Sikorska
Mariola Czajkowska – położna, doktor nauk o zdrowiu, Certyfikowana Doradczyni Laktacyjna, kierownik Zakładu Propedeutyki Położnictwa w Katedrze Zdrowia Kobiety Śląskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Dyrektor ds. Pielęgniarek i Położnych w Prywatnym Szpitalu Położniczo-Ginekologicznym „Łubinowa 3” w Katowicach.
